ur. ok. 1730 r. w Barwałdzie, zm. 1819 roku w Białej Cerkwi

starosta halicki 1765, pierwszy generał adiutant królewski w 1764 r., minister wojny w Straży Praw, generał artylerii litewskiej w latach 1768-1773, hetman polny koronny w 1773-1774, hetman wielki koronny w latach 1774-1793, generał lejtnant wojsk koronnych od 1764, podstoli koronny 1764-1766, łowczy wielki koronny 1766-1773, generał Imperium Rosyjskiego od 1795 r., poseł na sejm w 1752 i sejm konwokacyjny (1764.

Przeciwnik reform Sejmu Czteroletniego i Konstytucji 3 Maja, współtwórca konfederacji targowickiej, w czasie powstania kościuszkowskiego skazany na karę śmierci.

Był synem Piotra, chorążego halickiego i Walerii z Szembeków, kasztelanki oświęcimskiej. W 1754 r. został szlachcicem komnaty, a na przełomie 1754/1755 r. - szambelanem Augusta III Sasa. Karierę zaczynał jako żołnierz w wojnie siedmioletniej w wojsku rosyjskim, następnie francuskim. Odznaczył się m.in. pod Sarbinowem (Zorndorf) w 1758 r., dowodząc szwadronem rosyjskiej kawalerii. Za zasługi w wojsku francuskim Ludwik XV uhonorował go tytułem hrabiowskim (w Polsce do zaborów tytuł nieuznawany). W 1765 r. został kawalerem Orderu Św. Stanisława.

Był posłem na sejm 1762 r. W 1764 r. był elektorem Stanisława Augusta Poniatowskiego z ziemi halickiej i posłem tej ziemi na sejm elekcyjny. Był komisarzem z rycerstwa w Komisji Wojskowej Koronnej w latach 1765-1770. W 1766 r. był posłem na Sejm Czaplica z ziemi halickiej.

Był członkiem konfederacji radomskiej 1767 r. W 1767 r. jako poseł na Sejm Repninowski z ziemi sochaczewskiej wszedł w skład delegacji, wyłonionej pod naciskiem posła rosyjskiego Nikołaja Repnina, powołanej w celu określenia ustroju Rzeczypospolitej.

Jako regimentarz, na czele wiernych Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu wojsk koronnych pomagał w latach 1768-1772 tłumić konfederację barską. 19 VI 1768 r. wraz z wojskami rosyjskimi zdobył Bar.

W 1770 r. wobec kryzysu w stosunkach z Rosją, Stanisław August Poniatowski mianował go swym posłem w Rosji, bez porozumienia z Czartoryskimi. 18 I 1771 r. Branicki dotarł do Petersburga. Stamtąd ostrzegł króla Stanisława, że jeśli misja rosyjska w Warszawie i jej szef Kasper von Saldern nie porozumieją się z Polakami, nastąpi rozbiór, i tak też się stało. W 1772 r. udał się z misją dyplomatyczną do Paryża. Za te zasługi Stanisław August Poniatowski nadał mu starostwo białocerkiewskie i mianował hetmanem wielkim koronnym. Na Sejmie Rozbiorowym 1773-1775 został członkiem Komisji Rozdawniczej Koronnej, ustanowionej dla likwidacji majątku skasowanego w Rzeczypospolitej zakonu jezuitów. Członek konfederacji Andrzeja Mokronowskiego w 1776 r..

Na sejmie 1778 r. został konsyliarzem Rady Nieustającej. Członek Departamentu Wojskowego Rady Nieustającej w 1779 r.

Był członkiem konfederacji Sejmu Czteroletniego, przewodniczącym Komisji Wojskowej Obojga Narodów w 1788 r. W lipcu 1791 r. w porozumieniu z Grigorijem Potiomkinem zorganizował porwanie z Łazienek króla Stanisława Augusta, którego jednak nie udało się przeprowadzić. Przeciwnik reform Sejmu Czteroletniego i Konstytucji 3 Maja, współtwórca konfederacji targowickiej. Figurował na liście posłów i senatorów posła rosyjskiego Jakowa Bułhakowa w 1792 r., która zawierała zestawienie osób, na które Rosjanie mogą liczyć przy rekonfederacji i obaleniu dzieła 3 maja. Przez całą swoją karierę jeden z przywódców patriotycznego stronnictwa prorosyjskiego.

Konserwatysta, stojący murem za biskupem Kajetanem Sołtykiem oraz chcący utrzymać dawne przywileje hetmańskie. Zdecydowany kontrrewolucjonista. Nie podpisał żadnego z traktatów rozbiorowych. Był konsyliarzem konfederacji generalnej koronnej w konfederacji targowickiej. Ze względu na swoją prorosyjskość z biegiem XIX w. stał się synonimem zdrajcy tak jak i inni przywódcy konfederacji targowickiej.

Franciszek Ksawery Branicki piastował godność wielkiego łowczego koronnego, a także hetmana polnego i wielkiego hetmana koronnego. Dowodził jako generał artylerią litewską. Z buławy wielkiej koronnej zrezygnował 13 VIII 1793 r. Był także generałem wojsk rosyjskich. Jako właściciel ogromnych dóbr na Ukrainie był jednym z najpotężniejszych magnatów polskich. Rezydował w Białej Cerkwi pod Kijowem, gdzie spędził ostatnie lata życia, porzuciwszy służbę państwową i wojskową.

W czasie insurekcji kościuszkowskiej Sąd Najwyższy Kryminalny skazał go na karę śmierci przez powieszenie, wieczną infamię, konfiskatę majątków i utratę wszystkich urzędów. Wobec nieobecności skazanego, wyrok wykonano in effigie 29 IX 1794 r. Jego portret, wieszany na szubienicy, przedstawił nieznany nam dzisiaj malarz na obrazie pt. „Wieszanie targowiczan in effigie” obok oczekujących egzekucji portretów Szczęsnego Potockiego i hetmana Seweryna Rzewuskiego, których również nie udało się pojmać i skazać za zdradę ojczyzny.

W młodości awanturnik, który w 1766 r. pojedynkował się z Casanovą w Warszawie z powodu włoskiej tancerki, Cassaci. Żonaty (1781) z Aleksandrą Engelhardówną, siostrzenicą Grigorija Potiomkina, ulubienicą i domniemaną córką naturalną carycy Katarzyny, posiadał z nią pięcioro dzieci: córki Katarzynę, Elżbietę i Zofię oraz synów Władysława i Aleksandra.

Odznaczony Orderem Orła Białego (1765), rosyjskimi Orderem św. Aleksandra Newskiego i Orderem św. Andrzeja Apostoła Pierwszego Powołania (1774), starosta jaworowski w 1771 r., starosta przemyski w 1771 r.

Źródło: Wikipedia