Marcello Filippo Antonio Pietro Francesco Bacciarell herbu własnego  ur. 16 II 1731 r. w Rzymie, zm. 5 I 1818 r. w Warszawie) – włosko-polski malarz, przedstawiciel baroku i klasycyzmu, od 1756 czynny w Polsce, od 1766 nadworny malarz Stanisława Augusta Poniatowskiego, profesor Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego, wolnomularz. Wraz z Janem Piotrem Norblinem uznawany jest przez historyków sztuki za prekursora narodowej szkoły malarstwa polskiego.

Marcello Bacciarelli pochodził z umbryjskiej szlachty osiadłej w Rzymie, która wyspecjalizowała się w zawodach artystycznych. W Dreźnie Bacciarelli ożenił się z miniaturzystką Joanną Julianną Fryderyką z domu Rychter. Para miała dwóch synów oraz trzy córki. Najstarszy syn Fryderyk (1756-1829), był sekretarzem króla Stanisława Augusta oraz odegrał polityczną rolę w okresie prac Sejmu Czteroletniego, w 1794 roku był członkiem rządu insurekcji kościuszkowskiej Rady Najwyższej Narodowej. Młodszy syn Franciszek (1764-1842) ukończył Szkołę Rycerską w Warszawie, pełnił służbę wojskową w Kamieńcu Podolskim oraz walczył w randze kapitana w czasie insurekcji kościuszkowskiej, a po jego upadku administrował dobrami Baciarellich w podłowickim Osieku, był także oficerem w powstaniu listopadowym w 1831 r.

Praprawnukiem Marcello Bacciarellego jest polski aktor teatralny, filmowy i telewizyjny Ryszard Bacciarelli.

Marcello Bacciarelli urodził się w 1731 roku w Rzymie w rodzinie o artystycznych tradycjach. W mieście terminował u włoskiego malarza Marco Benefiala (1684–1764). W roku 1750 w wieku 19 lat został powołany na dwór drezdeński króla polskiego Augusta III. W roku 1761 udał się do Wiednia, gdzie dla Marii Teresy wykonał portrety całej rodziny cesarskiej. W 1764 r., po śmierci Augusta III, nawiązał kontakt z dworem nowoobranego króla Polski, Stanisława Augusta, ale ze względu na wcześniejsze zobowiązania na dworze austriackim dopiero w 1766 r. przeniósł się do Warszawy, gdzie osiadł na stałe.

Mieszkał początkowo w przydzielonym mu przez króla służbowym mieszkaniu obok pracowni na Zamku Królewskim w Warszawie. W 1772 r. z nadania króla otrzymał grunt nr. 1761 przy ulicy Okopowej gdzie wybudował własnym nakładem pawilon oraz założył ogród owocowy wraz z małym parkiem. Pawilon ogrodowy został w latach 1789–1793 przebudowany na willę według projektu Jana Chrystiana Kamsetzera, a w 1843 r. na rezydencję tzw. pałacyk Bacciarellego.

W 1768 r. Baciarelli otrzymał od króla łowicką wieś Osiek, którą Stanisław August Poniatowski wyłączył z domeny arcybiskupiej i nadał ją malarzowi na prawach dzierżawy emfiteutycznej (na 50 lat z prawem dziedziczenia i przedłużania). Stała się ona później siedzibą Baciarellich administrowaną początkowo przez rządcę, a później przez synów malarza. W miejscowości zachował się zabytkowy zespół dworski z XVIII wieku należący do Bacciarellich.

Na polecenie króla założył w 1766r.  na Zamku Królewskim w Warszawie Malarnię Królewską. Przez długi czas malarz prowadził ją przy swojej pracowni jako własną, autorską szkołę malarską. Pełnił w niej funkcje dyrektora, a nauczycielami byli Jan Piotr Norblin, Ludwik Marteau, Antoni Albertrandi, Jan Bogumił Plersch, a także Jean Pillement z Francji i Per Krafft ze Szwecji. Szkoła miała według zamiarów króla polskiego Stanisław Augusta zrekompensować brak artystycznej akademii w kraju, a później zapoczątkować jej powołanie w Warszawie co częściowo udało się osiągnąć w 1816 r. w kształcie Oddziału Nauk i Sztuk Pięknych przy Królewskim Uniwersytecie Warszawskim. Bacciarelli wykształcił w Malarni Królewskiej wielu znanych później malarzy polskich. Do jego uczniów należeli m.in. Kazimierz Wojniakowski, Anna Rajecka, Wincenty Lesseur-Lesserowicz, J. Kosiński, J. Wall, Stanisław Marszałkiewicz, Zygmunt Vogel.

W 1768 r. został uznany przez polski sejm za krajowca, otrzymał polski indygenat oraz polski herb. Było to oficjalne uznanie w Rzeczypospolitej włoskiego szlachectwa oraz przyznanie polskiego z nobilitacji, czyli za zasługi dla kraju. Od tego momentu Bacciarelli stał się naturalizowanym polskim szlachcicem. W 1771 r. kolejną uchwałą sejmową herb oficjalnie ubogacono dodając do włoskiego herbu Bacciarellich połowę polskiego godła – białego orła.

Pełnił funkcję nadwornego malarza króla Stanisława Augusta. W niedługim czasie został również mianowany przez niego generalnym dyrektorem pałaców i królewskich zbiorów sztuki. W imieniu monarchy prowadził korespondencję z zagranicznymi artystami. Król powierzył mu również nadzór nad ogrodami królewskimi oraz nad ekonomią kozienicką. Bacciarelli zyskał duży wpływ na królewskie kolekcje sztuki, zajmował się m.in. sprowadzaniem z zagranicy dzieł, artystycznych obiektów, luksusowych mebli i wyposażenia, a nawet sprawował dozór nad przygotowaniem surowca z małopolskich kopalni kamieni ozdobnych i marmurów. W tym celu z polecenia króla wyjeżdżał do Krakowa oraz do Włoch skąd sprowadził rzemieślników oraz kamieniarzy pracujących później przy zleceniach zdobniczych i architektonicznych. Stanisław August Poniatowski powierzał dodatkowo Bacciarellemu organizację publicznych uroczystości, zabaw, festynów, iluminacji, a nawet pokazów sztucznych ogni[6]. Od 1783 Bacciarelli był członkiem polskiej loży masońskiej Bouclier du Nord.

W roku 1787 z polecenia króla odbył dłuższą podróż po Włoszech, skąd przywiózł zakupione cenne dzieła sztuki, tworzące wraz z całym szeregiem innych sławną galerię Stanisława Augusta. Kolekcja sztuki starożytnej; antycznej Grecji oraz starożytnego Rzymu, miała według planów króla posłużyć jako wzorce dla uczniów do planowanej Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. W tym celu artysta zakupił również kolekcję gipsów, czyli rzeźb wykonanych jako modele dla malarzy na podstawie, których rysowali później studia ruchu oraz akty. W czasie tej podróży malarz odwiedził też m.in. Wiedeń, Drezno, Berlin, Bolonię oraz Rzym, których akademie sztuk pięknych umieściły go w gronie swych członków, a od papieża Piusa VI otrzymał Order Złotej Ostrogi.

Bacciarelli pozostał w Polsce również po abdykacji króla (1795). W 1812 r. przystąpił do Konfederacji Generalnej Królestwa Polskiego. Angażował się w działalność publiczną i społeczną. W latach 1807–1818 był członkiem rzeczywistym Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk. W latach 1816–1818 był profesorem malarstwa oraz pierwszym dziekanem Oddziału Nauk i Sztuk Pięknych przy Królewskim Uniwersytecie Warszawskim. Bacciarelli pełnił funkcję dziekana honorowego wydziału i jego zadaniem był jedynie merytoryczny nadzór nad jego organizacją oraz ogólnym kształtem. Wraz ze Stanisławem Staszicem, Janem Wincentym Bandtkie, Wojciechem Szweykowskim oraz innymi zasiadał także w Radzie ogólnej tego Uniwersytetu. Uznawany jest za prekursora i współtwórcę narodowej szkoły malarstwa polskiego razem z Janem Piotrem Norblinem. Jego pedagogiczna działalność przyczyniła się w istotny sposób do popularyzacji oraz rozwoju polskiego malarstwa w Rzeczypospolitej końca XVIII i początku XIX w.

Zmarł w Warszawie w 1818 r. Tak jak jego żona Fryderyka, został pochowany na cmentarzu ujazdowskim przy kościele parafialnym św. Anny i św. Małgorzaty. Po rozebraniu świątyni i zamknięciu cmentarza w 1822 r., ich szczątki zostały przeniesione do podziemi katedry św. Jana.

Źródło: Wikipedia