ur. 3 VIII 1868 r. w Starymgrodzie; zm. 10 V 1954 r. w Batowicach

właściciel ziemski, działacz społeczny i polityczny, mąż Marii Chełkowskiej, dziadek Augusta Chełkowskiego (marszałka senatu RP w latach 1991-1993).

Urodził się jako syn Franciszka Chełkowskiego (1839-1893) i Felicji z Wężyków Chełkowskiej (1845-1932). Ukończył wyższe studia rolnicze w Halle i w Berlinie. 18 X 1898 r. poślubił w Toruniu Marię Donimirską. Nowożeńcy zamieszkali w pałacu w Śmiełowie, który odtąd stał się ośrodkiem kultu Adama Mickiewicza (wieszcz zatrzymał się tam na kilka tygodni latem 1831 r.) promieniującym na całą prowincję wielkopolską.

Józef Chełkowski był członkiem sejmiku powiatowego w Krotoszynie (w latach 1900-1918), patronem kółek rolniczych. Na wniosek Powiatowej Rady Ludowej, objął w dniu 9 I 1919 r. urząd pierwszego starosty powiatu koźmińskiego. Do jego zadań należało m.in. powoływanie polskich władz powiatowych i gminnych. Działał także na polu zaopatrzenia powstańców wielkopolskich w broń, konie i żywność; dbał o zapewnienie powstańcom pomocy medycznej. 

W Koźminie odsłonił współufundowany przez siebie pomnik ku czci Powstańców Wielkopolskich. W 1926 r. sfinansował remont generalny kościoła w swojej rodzinnej miejscowości - Starym Grodzie. Wraz z matką Felicją opiekował się weteranem powstania styczniowego – Sewerynem Goszczyńskim. Zasiadał w Radzie Nadzorczej Cukrowni Witaszyce. W Śmiełowie rozwijał hodowlę tzw. koni remontowych, dostarczanych głównie wojsku i do stadnin państwowych.

Maria i Józef Chełkowscy zasłynęli w Wielkopolsce jako wzorowi gospodarze majątku wiejskiego i krzewiciele tradycji patriotycznych. Na przełomie XIX i XX w., w dobie nasilonej akcji germanizacyjnej w zaborze pruskim, małżonkowie zainicjowali w Śmiełowie ideę „domu otwartego”. Przejawiała się ona głównie w ożywionej działalności propagującej związki Śmiełowa z osobą Adama Mickiewicza – jej rezultatem była m.in. wizyta w Śmiełowie Henryka Sienkiewicza (wrzesień 1899), Edmunda Dalbora (grudzień 1908), Marcina Rożka (lipiec 1914), a także stworzenie w pałacu pierwszych zalążków późniejszego muzeum poety (formalne otwarcie muzeum miało miejsce już po śmierci Chełkowskich – w roku 1975.

Działalność ta była kontynuowana i rozwijana także po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Dzięki energicznym zabiegom gospodarzy, podupadający w drugiej połowie XIX wieku majątek śmiełowski przeżywał po roku 1918 szczytowy okres rozwoju, zwłaszcza na niwie gospodarczej i kulturalnej. Na zaproszenie Chełkowskich do Śmiełowa zawitało szereg znamienitych postaci ze świata polskiej kultury, sztuki, nauki, duchowieństwa i polityki: Ignacy Jan Paderewski, Wojciech Kossak, gen. Józef Haller, Władysław Tatarkiewicz, Ludomir Różycki, Raul Koczalski (pod wrażeniem pobytu w Śmiełowie skomponował suitę Śmiełów), Maria Gorecka (córka Mickiewicza), Adolf Nowaczyński i wielu innych. Organizowano w Śmiełowie liczne spotkania towarzyskie, imprezy kulturalne (recytacje poezji, teatrzyk, koncerty), sportowe (biegi myśliwskie), przyjmowano wycieczki harcerskie, chóry i grupy parafialne itp.

Staraniem Chełkowskich postawiono w roku 1931 w parku śmiełowskim pomnik Adama Mickiewicza – dla upamiętnienia pobytu poety w Śmiełowie sto lat wcześniej. Autorem monumentu był wielkopolski rzeźbiarz, Władysław Marcinkowski. Pomnik stanął w pobliżu miejsca, gdzie – według tradycji – Mickiewicz posadził wyrwany przez wichurę młody dąbek (we wrześniu 1831 r.). Na uroczystość odsłonięcia pomnika, w dniu 18 X 1931 r., przybyło do Śmiełowa ok. 3 000 gości, w tym m.in. wojewoda poznański Roger Raczyński oraz prawnuczka Mickiewicza – Genowefa Hryniewiecka. Pomnik został wysadzony w powietrze przez Niemców w roku 1940; jego pozostałości leżą do dziś wokół nowego (z roku 1970) pomnika, projektu Jerzego Sobocińskiego.

W latach 30., w obliczu nasilającego się kryzysu gospodarczego, Chełkowscy urządzili w pałacu śmiełowskim pensjonat, tzw. „letnisko”, w celu poprawy sytuacji finansowej gospodarstwa. Dzięki staraniom małżonków, pensjonat zaczął cieszyć się rosnącym powodzeniem, a na wczasy do Śmiełowa przyjeżdżała – zachęcana atmosferą kultu Adama Mickiewicza oraz walorami krajobrazowymi – coraz liczniejsza grupa turystów z odleglejszych regionów Polski, a nawet z zagranicy. „Tenis, radio, słońcowania, kąpiele, spacery, przejażdżki, rybołówstwo, las, grzybobrania, bridż, dancing” – tak skrótowo opisał wczasy śmiełowskie ich uczestnik, pisarz Adolf Nowaczyński.

W październiku 1939 roku pałac śmiełowski zajęli Niemcy, a prawowitych gospodarzy – rodzinę Chełkowskich – umieszczono w obozie dla internowanych w Dobrzycy, a następnie w Cerekwicy i Opocznie. Po zwolnieniu z obozu Chełkowscy zamieszkali w Brzózie, potem w Ciuślicach. Po wojnie małżonkowie wyjechali do Telkwic na Pomorzu (tj. do miejsca urodzenia Marii Chełkowskiej), jednak skrajnie trudne warunki bytowe zmusiły Chełkowskich do przeprowadzki do Krakowa (1952 r.).

Jako małżeństwo, Józef i Maria Chełkowscy przeżyli 56 lat.

Józef zmarł 10 V 1954 r. Został pochowany na Cmentarzu Salwatorskim w Krakowie. 6 lat później spoczęło obok niego ciało małżonki – Marii Chełkowskiej.

 Źródło: Wikipedia